Nadir Toprak Elementleri sorunu nedir?

Nadir toprak elementleri (REE - Rare Earth Elements), lantanitler grubu başta olmak üzere 17 elementten oluşan bir grup mineraldir. Bunlar, akıllı telefonlar, elektrikli araçlar, rüzgar türbinleri, savunma sistemleri (füze rehberlik sistemleri, lazerler) ve diğer yüksek teknolojili ürünlerde kritik rol oynar. ABD, bu elementlerin tedarikinde büyük ölçüde ithalata bağımlıdır ve bu bağımlılık, jeopolitik gerilimlerle birleşince ulusal güvenlik ve ekonomik sorunlar yaratır.

Nadir Toprak Elementlerinin Küresel Tedarik Zinciri ve ABD'nin Bağımlılığı

REE'lerin küresel üretimi, madencilik, işleme ve rafine etme aşamalarını içerir. Çin, dünya üretiminin yaklaşık %60-70'ini kontrol ederken, işleme aşamasında hakimiyeti %90'lara ulaşır.csis.org Bu durum, ABD için stratejik bir zayıflık yaratır çünkü REE'ler savunma ve yeşil enerji geçişi için vazgeçilmezdir. ABD'nin ithalatının büyük kısmı Çin'den gelir ve tedarik zinciri kesintileri, mikroçip üretiminden elektrikli araçlara kadar geniş bir yelpazede sorunlara yol açabilir. econofact.org Örneğin, ağır REE'lerin (dysprosium, terbium gibi) işlenmesinde Çin'in payı 2023'e kadar %99'du. csis.org

ABD, bu bağımlılığı azaltmak için çeşitli stratejiler izliyor:

• Yerli Üretim: Kaliforniya'daki Mountain Pass madeni gibi tesisleri canlandırma çabaları var, ancak tam kapasiteye ulaşmak 10 yıl veya daha fazla sürebilir. econofact.org
• Uluslararası Anlaşmalar: Avustralya, Kanada ve Afrika ülkeleriyle ortaklıklar.
• Tarifeler ve Yasalar: Biden ve Trump dönemlerinde REE'leri "kritik mineraller" olarak sınıflandıran yasalar çıkarıldı, ancak tedarik zinciri hala kırılgan. globalaffairs.org
• Riskler: Jeopolitik gerilimler, çevre sorunları (madencilik toksik atık üretir) ve fiyat dalgalanmaları, ABD'nin REE tedarikini tehdit ediyor. rareearthexchanges.com

ABD-Çin arasındaki Nadir Toprak Elementleri sorunu

ABD-Çin ticaret savaşlarının en kritik unsurlarından biri REE'lerdir. ABD hükümetleri Çin’nin, 2010’dan beri REE ihracatını bir "silah" olarak kullandığını iddia ediyor. reuters.com

• Çin, REE ihracatına yeni kısıtlamalar getirdi. Örneğin, Ekim 2025'te Ticaret Bakanlığı, beş yeni elementi (galyum, germanyum gibi) kapsayan kontrolleri genişletti ve yarı iletken kullanıcıları için ekstra inceleme getirdi. reuters.com Bu, Nisan 2025'te ABD'nin tarifelerine misilleme olarak başladı ve Çin'in "izlenebilirlik" kurallarıyla Çin kökenli ürünlerin bile kısıtlanmasıyla zirveye ulaştı. csis.org nytimes.com
• Ekim 2025’te ABD Başkanı Trump, bu kısıtlamalara tepki olarak Çin mallarına %100 ek tarife tehdidinde bulundu. cnbc.com cnn.com Haziran 2025'te iki ülke arasında bir çerçeve anlaşma imzalanmıştı, ancak bu anlaşma kısa sürede bozuldu. rff.org cbsnews.com
• Etkiler: Bu kısıtlamalar, ABD savunma sanayisini (kalıcı mıknatıslar için) ve çip üretimini tehdit ediyor. cnn.com pv-magazine-usa.com Çin, bu adımları "meşru" olarak savunurken, ABD'yi ticaret gerilimlerini yükseltmekle suçluyor. reuters.com Uzmanlar, Çin'in geçici kısıtlamalarla pazarını korumayı hedeflediğini, ancak uzun vadede ABD'nin alternatif kaynaklar geliştirebileceğini belirtiyor. rff.org

 Çin'in hakimiyeti, REE fiyatlarını manipüle etme gücünü verir; örneğin, 2010'da Japonya'ya karşı benzer kısıtlamalar fiyatları %500 artırmıştı. ABD, bu yüzden REE'leri "stratejik oyun" olarak görüyor. rff.org

ABD-Ukrayna Nadir Toprak Elementleri konusu

Ukrayna, REE rezervlerine sahip bir ülke olarak ABD'nin radarına girdi, özellikle Rusya'nın 2022 işgali sonrası. Ancak rezervler abartılı olabilir ve geliştirilmemiş durumda. spectrum.ieee.org

• Anlaşma Süreci: Şubat 2025'te Trump, Ukrayna Başkanı Zelenskiy ile REE erişimi için görüşmeler başlattı. spectrum.ieee.org Mart-Nisan aylarında tartışmalar yoğunlaştı ve 30 Nisan 2025'te ABD-Ukrayna Mineral Kaynakları Anlaşması imzalandı. csis.org apnews.com Bu anlaşma, Ukrayna'nın yeniden inşası için ortak yatırım fonu kurmayı ve REE madenciliğini kapsıyor. csis.org
• Rezervler: Ukrayna'da beryllium, manganez, galyum, uranyum, zirkonyum gibi mineraller var, ancak tam REE rezervleri belirsiz ve devlet politikaları nedeniyle geliştirilmemiş. apnews.com epthinktank.eu Uzmanlar, Trump'ın "500 milyar dolarlık REE" iddiasını abartılı buluyor; gerçek rezervler sınırlı ve savaş nedeniyle erişim zor. businessinsider.com youtube.com
• Jeopolitik Boyut: Anlaşma, Rusya'nın Ukrayna'yı işgalini de etkiliyor; Trump, REE'leri barış görüşmelerinde koz olarak kullandı. carnegieendowment.org Ancak, anlaşma imzalanmasına rağmen uygulama aşaması şimdilik belirsiz; savaş ve yetersiz veri sorun yaratıyor. blogs.lse.ac.uk

Bu bağlantı, ABD'nin Çin bağımlılığını azaltma stratejisinin bir parçası, ancak uzmanlar Ukrayna'nın "hayali rezervler" üzerine kurulu bir anlaşma olabileceğini söylüyor.

ABD’nin diğer ülkelerdeki REE yaklaşımı

ABD, REE sorunlarını sadece Çin ve Ukrayna ile sınırlı tutmuyor. Avustralya (Lynas Corp.) ve Kanada ile ortaklıklar artıyor. Afrika'da (örneğin, Madagaskar) yatırımlar var, ancak çevresel ve etik sorunlar (çocuk işçiliği gibi) tartışmalı. Küresel olarak, REE talebi 2030'a kadar %50 artacak, bu da tedarik zinciri sorunlarını derinleştirecek. globalaffairs.org

Sonuç olarak, ABD'nin REE sorunu, ticaret savaşlarının bir yansıması ve diversifikasyon ihtiyacı acil. Çin ile gerilimler kısa vadede fiyat artışlarına yol açabilir, Ukrayna anlaşması ise uzun vadeli bir meseledir. Bu konu, ulusal güvenlik raporlarında (örneğin, BIS raporu) sıkça vurgulanıyor. bis.gov